Τα θρυλικά «Ξενία»: Τα ξενοδοχεία «σύμβολα» που επιστρέφουν στη ζωή

Τουρισμός, αρχιτεκτονική, μνήμη. Το κρατικό πρόγραμμα «Ξενία» που ξεκίνησε τη δεκαετία του '50, άφησε πίσω του εμβληματικά κτίρια. Κάποτε σημεία αναφοράς του ελληνικού τουρισμού, σήμερα κάποια επιστρέφουν δυναμικά στο προσκήνιο. Το flash.gr καταγράφει το χθες, το σήμερα και το αύριο των Ξενία.

Η χρυσή εποχή των Ξενία

Όταν η Ελλάδα άρχισε να επενδύει στον τουρισμό, τη δεκαετία του ’50, το κράτος ανέλαβε πρωτοβουλία που θα άφηνε ανεξίτηλο στίγμα: τη δημιουργία ενός δικτύου ξενοδοχείων σε στρατηγικά σημεία της χώρας. Έτσι γεννήθηκε το πρόγραμμα «Ξενία» υπό την αιγίδα του ΕΟΤ, με στόχο να προσφέρει ποιοτική φιλοξενία, να ενισχύσει τον εσωτερικό τουρισμό και να στηρίξει νέους προορισμούς.

Με την υπογραφή σπουδαίων αρχιτεκτόνων, με προεξέχοντα τον Άρη Κωνσταντινίδη,  τα Ξενία υιοθέτησαν τον μοντερνισμό με σεβασμό στο ελληνικό τοπίο: καθαρές γραμμές, τοπικά υλικά, λιτή αισθητική. Ήταν τα ξενοδοχεία που «δεν φώναζαν», αλλά κέρδιζαν με την απλότητά τους.

Οι αρχιτέκτονες 

Δίπλα στον Κωνσταντινίδη, και άλλοι διακεκριμένοι αρχιτέκτονες όπως ο Πάτροκλος Καραντινός, ο Χαράλαμπος Σφαέλλος και συνεργάτες της ομάδας του ΕΟΤ, συνέβαλαν στο να αποκτήσει κάθε μονάδα τη δική της αρχιτεκτονική ταυτότητα. Για παράδειγμα, το Ξενία της Μυκόνου ξεχώριζε για την αιγαιοπελαγίτικη απλότητα και τα λευκά του στοιχεία, ενώ το Ξενία στους Δελφούς σχεδιάστηκε με χαμηλό προφίλ και πέτρινες επιφάνειες, ώστε να «συνομιλεί» με τον ιερό χώρο του μαντείου. Τα περισσότερα Ξενία ήταν μεσαίας δυναμικότητας (20-50 δωματίων), απέφευγαν τα πολύ ψηλά κτίρια και προσέφεραν ανέσεις υψηλού επιπέδου για την εποχή: εστιατόρια με θέα, σαλόνια, ακόμα και πισίνες σε ορισμένες περιπτώσεις.

Η επιλογή των τοποθεσιών ήταν στρατηγική: πολλά Ξενία κτίστηκαν κοντά σε αρχαιολογικούς χώρους (όπως στους Δελφούς και την Ολυμπία), σε γραφικές πόλεις (Ναύπλιο, Καστοριά), σε νησιά που τότε έκαναν τα πρώτα βήματα στον διεθνή τουρισμό (Μύκονος, Άνδρος, Κέρκυρα), αλλά και σε παρθένα τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους (π.χ. Παλιούρι Χαλκιδικής, Πήλιο). Με αυτόν τον τρόπο, το κράτος επιδίωκε όχι μόνο να καλύψει τις ανάγκες διαμονής, αλλά και να ανοίξει τον δρόμο για τουριστική ανάπτυξη σε περιοχές όπου ο ιδιωτικός τομέας δεν είχε ακόμη παρουσία.

Από την ακμή στην παρακμή

Τα Ξενία μεγαλούργησαν ως τις αρχές του ’80. Στέγασαν υπουργούς, καλλιτέχνες, τουρίστες και ταξιδιώτες. Όμως, με το πέρασμα των χρόνων και την αλλαγή στο τουριστικό μοντέλο, άρχισαν να παρακμάζουν. Πολλά έκλεισαν, εγκαταλείφθηκαν ή λεηλατήθηκαν. Μερικά διασώθηκαν μέσω ιδιωτικοποιήσεων, άλλα περιμένουν ακόμα μια δεύτερη ευκαιρία. Τα περισσότερα, ωστόσο, κουβαλούν ακόμη τη γοητεία μιας άλλης Ελλάδας.

Το πρόγραμμα Ξενία γνώρισε περίοδο ακμής από τα τέλη του ’50 μέχρι και τα τέλη του ’60, με δεκάδες ξενοδοχεία να λειτουργούν υπό κρατική διαχείριση. Τα Ξενία απέκτησαν φήμη για την ποιότητά τους – πολλοί θυμούνται ακόμη το όνομά τους να είναι συνώνυμο της αξιοπιστίας στ          ις ταξιδιωτικές οδηγίες του περασμένου αιώνα. Επιπλέον, αποτέλεσαν εκπαιδευτήριο για τον κλάδο της φιλοξενίας, καθώς λειτούργησαν ως πρότυπα στην εκπαίδευση προσωπικού και στην καθιέρωση προτύπων εξυπηρέτησης.

Ωστόσο, από τη δεκαετία του 1970 και μετά, το τοπίο αλλάζει. Η εμφάνιση πολλών νέων ιδιωτικών ξενοδοχείων και η σταδιακή μείωση του ρόλου του κράτους στον τομέα του τουρισμού οδήγησε πολλά Ξενία σε μαρασμό. Κάποια ξενοδοχεία ιδιωτικοποιήθηκαν ή εκμισθώθηκαν σε ιδιώτες επενδυτές κατά τις δεκαετίες ’80 και ’90, ενώ άλλα –ιδίως όσα βρίσκονταν σε λιγότερο ανεπτυγμένες τουριστικά περιοχές– έκλεισαν λόγω χαμηλής ζήτησης και κόστους συντήρησης. Επιπρόσθετα, η έλλειψη τακτικής ανακαίνισης έκανε αρκετές από αυτές τις μονάδες να φαίνονται παρωχημένες μπροστά στις σύγχρονες ξενοδοχειακές απαιτήσεις.

Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 2000, πολλά κτίρια Ξενία είχαν εγκαταλειφθεί. Ορισμένα χαρακτηρίστηκαν διατηρητέα μνημεία της νεότερης αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, καθώς αναγνωρίστηκε η αρχιτεκτονική και ιστορική τους αξία. Αυτό, βέβαια, έθεσε και περιορισμούς στην αξιοποίησή τους. Την ίδια περίοδο, το ζήτημα της τύχης των Ξενία έγινε θέμα δημόσιας συζήτησης: Θα σωθούν μέσω αναπαλαίωσης και νέας χρήσης ή θα αφεθούν στην τύχη τους; Σε αρκετές περιπτώσεις, οι τοπικές κοινωνίες και φορείς πίεσαν για την επανάχρηση αυτών των ιστορικών ξενοδοχείων, άλλοτε με επιτυχία και άλλοτε χωρίς αποτέλεσμα.

Τα Ξενία σήμερα: λειτουργία, εγκατάλειψη ή νέες χρήσεις

Σήμερα, περισσότερα από 60 χρόνια μετά την έναρξη του προγράμματος, η εικόνα των ξενοδοχείων Ξενία είναι ποικιλόμορφη. Κάποια συνεχίζουν να λειτουργούν – ανακαινισμένα και υπό νέα διεύθυνση – τιμώντας την αρχική τους αποστολή στη φιλοξενία. Άλλα παραμένουν κλειστά, βουβά κουφάρια που στέκουν εγκαταλειμμένα, θυμίζοντας την παλιά τους αίγλη. Μερικά έχουν βρει έναν εντελώς διαφορετικό ρόλο, έχοντας μετατραπεί σε δημόσια κτίρια ή πολιτιστικούς χώρους.

Ξενία που λειτουργούν ακόμη ως ξενοδοχεία

Αρκετά από τα παλιά Ξενία συνεχίζουν να υποδέχονται επισκέπτες, έχοντας περάσει στα χέρια ιδιωτών και συχνά με νέα ονόματα:

Ξενία Μυκόνου – Ένα από τα πιο διάσημα του προγράμματος, έργο του Άρη Κωνσταντινίδη το 1960. Έχει ανακαινιστεί πλήρως και λειτουργεί πλέον ως πολυτελές boutique hotel με το όνομα Mykonos Theoxenia, διατηρώντας όμως την κυκλαδίτικη αρχιτεκτονική του ταυτότητα.

Ξενία Βόλου – Κτισμένο δίπλα στη θάλασσα στον Βόλο, το ξενοδοχείο αυτό ανακαινίστηκε και εντάχθηκε στην αλυσίδα Domotel (ως Domotel Xenia Volos). Παραμένει σε λειτουργία, προσφέροντας σύγχρονες ανέσεις, ενώ διατηρεί στοιχεία της αρχικής του μορφής.

Ξενία Πορταριάς (Πήλιο) – Στην Πορταριά του Πηλίου, το ιστορικό Ξενία λειτουργεί σήμερα ως Xenia Palace Portaria. Μετά από εκσυγχρονισμό, συνεχίζει να φιλοξενεί επισκέπτες προσφέροντας πανοραμική θέα στον Βόλο και στον Παγασητικό κόλπο.

Ξενία Ναυπλίου – Χτισμένο στη δεκαετία του ’60 πάνω στην Ακροναυπλία, το άλλοτε Ξενία Ναυπλίου έχει μετατραπεί σε μέρος του πολυτελούς συγκροτήματος Nafplia Palace Hotel. Διατηρείται η αρχική δομή σε μεγάλο βαθμό, αν και έχουν προστεθεί σύγχρονες εγκαταστάσεις και βίλες στον περιβάλλοντα χώρο.

Ξενία Ηydra (Ύδρα) – Το Ξενία της Ύδρας, που στεγάζονταν σε ένα παραδοσιακού ύφους κτίριο κοντά στο λιμάνι, λειτουργεί πλέον ως το ξενοδοχείο Hydroussa Hotel. Η βασική δομή έχει διασωθεί, προσφέροντας μια νοσταλγική εμπειρία διαμονής που θυμίζει την εποχή των ’60s.

Ξενία Πύλου – Βρίσκεται στην ιστορική κωμόπολη της Πύλου στη Μεσσηνία. Μετά από χρόνια αδράνειας, το ανακαινισμένο κτίριο λειτουργεί σήμερα ως ξενοδοχείο με άλλη εμπορική ονομασία (Karalis Beach Hotel), αξιοποιώντας την προνομιακή του θέση δίπλα στη θάλασσα.

Ξενία που στέκουν εγκαταλελειμμένα

Δυστυχώς, αρκετά Ξενία παραμένουν σε κατάσταση εγκατάλειψης, με εμφανή τα σημάδια του χρόνου και της φθοράς:

Ξενία Δελφών – Κτισμένο σε μοναδική τοποθεσία με θέα τους Δελφούς και τον Κορινθιακό κόλπο, το ξενοδοχείο αυτό έπαψε να λειτουργεί στα τέλη του 20ού αιώνα. Έκτοτε παραμένει κλειστό και φθίνει. Υπήρξαν προτάσεις να μετατραπεί σε πολιτιστικό χώρο ή παράρτημα του μουσείου των Δελφών, όμως μέχρι σήμερα το κτήριο παραμένει ανενεργό, περιμένοντας αξιοποίηση.

Ξενία Ολυμπίας – Λίγα μόλις βήματα από τον αρχαιολογικό χώρο της Αρχαίας Ολυμπίας, το άλλοτε Ξενία φιλοξενούσε επισήμους και τουρίστες που επισκέπτονταν τον ιερό τόπο. Εδώ και δεκαετίες όμως, το χαμηλό μοντέρνο κτίσμα βρίσκεται εγκαταλελειμμένο. Παρά τις κατά καιρούς ιδέες (π.χ. για χρήση ως συνεδριακό κέντρο ή επέκταση του μουσείου της Ολυμπίας), δεν έχει προχωρήσει καμία λύση.

Ξενία Παλιουρίου (Χαλκιδική) – Ίσως η πιο χαρακτηριστική περίπτωση εγκαταλελειμμένου Ξενία. Αυτό το παραθαλάσσιο συγκρότημα στη χερσόνησο της Κασσάνδρας, έργο του Κωνσταντινίδη το 1962, υπήρξε κόσμημα της μοντέρνας αρχιτεκτονικής. Από τη δεκαετία του ’90 παραμένει ερειπωμένο, λεηλατημένο από το χρόνο και την εγκατάλειψη, παρότι η έκταση έχει περάσει σε ιδιώτες επενδυτές εδώ και χρόνια. Οι επανειλημμένες εξαγγελίες για δημιουργία νέου πολυτελούς resort δεν έχουν υλοποιηθεί έως τώρα, αφήνοντας το συγκρότημα ως φάντασμα του ένδοξου παρελθόντος.

Ξενία Πόρου – Χτισμένο σε προνομιακή θέση απέναντι από το λιμάνι του Πόρου, το Ξενία αυτό έχει κι αυτό εγκαταλειφθεί. Το κτίριο, με τη χαρακτηριστική μοντερνιστική γραμμή του, στέκει κενό, ενώ η φθορά και τα γκράφιτι μαρτυρούν την απουσία φύλαξης και συντήρησης.

Ξενία Μυστρά – Στους πρόποδες του βυζαντινού Μυστρά (κοντά στη Σπάρτη), το μικρό Ξενία εξυπηρετούσε άλλοτε τους επισκέπτες του αρχαιολογικού χώρου. Σήμερα παραμένει κλειστό και εγκαταλειμμένο, προσθέτοντας μια μελαγχολική νότα στο κατάφυτο τοπίο της περιοχής.

Ξενία Ιωαννίνων – Κτισμένο δίπλα στη λίμνη Παμβώτιδα, το Ξενία Ιωαννίνων υπήρξε κάποτε σύμβολο της τουριστικής ανάπτυξης της πόλης. Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, έχει τεθεί εκτός λειτουργίας. Παρά τη συζήτηση για αναπαλαίωση και αξιοποίησή του (είτε ως ξενοδοχείο εκ νέου είτε ως κτίριο γραφείων για την τοπική αυτοδιοίκηση), μέχρι στιγμής το κτίριο παραμένει σε αδράνεια, φρουρούμενο μόνο από τις αναμνήσεις των παλαιότερων.

Ξενία σε νέα χρήση ή ιδιοκτησία

Μερικά από τα ιστορικά ξενοδοχεία Ξενία έχουν αλλάξει ριζικά χρήση ή καθεστώς, βρίσκοντας μια νέα ζωή μακριά από τη φιλοξενία:

Ξενία Άνδρου – Το Ξενία στη Χώρα της Άνδρου, αφού παρέμεινε ανενεργό για μεγάλο διάστημα, παραχωρήθηκε στον Δήμο. Σήμερα το κτίριο χρησιμοποιείται ως δημόσιος χώρος πολιτισμού και εκδηλώσεων, φιλοξενώντας περιοδικές εκθέσεις και δραστηριότητες που ενισχύουν την τοπική πολιτιστική ζωή.

Ξενία Θεσσαλονίκης (Βυζαντινό) – Αν και η Θεσσαλονίκη διέθετε αρκετά ξενοδοχεία, ένα κτίριο Ξενία λειτούργησε σε περίοπτη θέση κοντά στο κέντρο. Πλέον δεν λειτουργεί ως ξενοδοχείο – έχει περάσει στην ιδιοκτησία του πανεπιστημίου και στεγάζει τμήματα διοίκησης, δίνοντας νέα εκπαιδευτική χρήση σε έναν χώρο φιλοξενίας.

Ξενία Σουνίου – Χτισμένο σε μοναδικό σημείο με θέα τον Ναό του Ποσειδώνα στο Σούνιο, το Ξενία αυτό έπαψε εδώ και χρόνια να λειτουργεί ως ξενοδοχείο. Προγραμματίζεται η ανακαίνισή του και η ένταξή του σε πολιτιστικές χρήσεις, εκμεταλλευόμενο την ιστορικότητα του κτιρίου και τη θέση του. Παρότι παραμένει προς το παρόν κενό, το παράδειγμα του Σουνίου δείχνει την τάση να σωθούν αυτά τα κτίρια μέσα από νέες, δημιουργικές χρήσεις.

Η μεγάλη επιστροφή: Ποια Ξενία παίρνουν τον δρόμο της αξιοποίησης

Η ΕΤΑΔ ανακοίνωσε νέο κύμα αξιοποίησης των Ξενία, με στόχο την επανένταξή τους στον χάρτη της φιλοξενίας. Διαγωνισμοί ετοιμάζονται για τα Ξενία Δράμας, Κοζάνης και Καβάλας, ενώ ήδη έχει προχωρήσει η εκμίσθωση του Ξενία Ουρανούπολης για 30 έτη. Το παραθαλάσσιο συγκρότημα στο Παλιούρι Χαλκιδικής μπαίνει σε τροχιά επένδυσης από τον όμιλο Σαββίδη, με σχέδιο δημιουργίας πολυτελούς resort. Σχέδια υπάρχουν και για το Ξενία Ηγουμενίτσας. Με την τουριστική αγορά να αναζητά ιδιαίτερα brands και εμπειρίες με χαρακτήρα, τα Ξενία μπορούν να γίνουν ξανά πρωταγωνιστές.

Συμπέρασμα

Το πρόγραμμα Ξενία άφησε ανεξίτηλο αποτύπωμα στην ιστορία του ελληνικού τουρισμού και της αρχιτεκτονικής. Τα ξενοδοχεία του προγράμματος υπήρξαν ορόσημα μιας εποχής αισιοδοξίας και ανάπτυξης, συνδυάζοντας την ελληνική φιλοξενία με τη μοντέρνα αισθητική. Σήμερα, η τύχη τους ποικίλλει: άλλα συνεχίζουν να εκπληρώνουν τον αρχικό τους σκοπό, άλλα παραμένουν σιωπηλοί μάρτυρες περασμένων μεγαλείων και μερικά μεταμορφώθηκαν σε κάτι νέο. Κοινός παρονομαστής, ωστόσο, είναι η πολιτιστική αξία τους. Κάθε Ξενία κουβαλάει μια ιστορία – της εποχής που κτίστηκε, του τόπου που υπηρέτησε και των ανθρώπων που φιλοξένησε. Η διατήρηση ή επαναξιοποίηση αυτών των ιστορικών μονάδων δεν αποτελεί μόνο φόρο τιμής στο παρελθόν, αλλά και επένδυση σε μια διαφορετική ποιότητα τουριστικού προϊόντος, όπου η ιστορία και η αισθητική παίζουν πρωτεύοντα ρόλο.